Organische meststoffen

In een constant evoluerende agrarische context blijven de kwaliteit en vruchtbaarheid van de bodem centrale aandachtspunten. Humus, de verzameling van dode organische stof in de bodem, speelt een essentiële rol voor alle belangrijke functies van bouwland. Het levert voedingsstoffen, verbetert de bodemstructuur, verhoogt het waterhoudend vermogen en beschermt tegen erosie, terwijl het ook de activiteit van bodemorganismen bevordert (Niggli et al., 2024; Agroscope.). Humusrijke bodems garanderen niet alleen goede pbrengsten, maar ook een betere veerkracht van gewassen bij langdurige droogteperiodes of intense neerslag (Niggli et al., 2024). Daarom zijn organische meststoffen een fundamenteel onderdeel geworden van duurzame landbouwpraktijken.

Wat is een organische meststof?

Een organische meststof wordt, zoals de naam al aangeeft, geproduceerd uit natuurlijke organische stof, of deze nu van plantaardige of dierlijke oorsprong is (PCC Greenline Blog.). In tegenstelling tot minerale meststoffen, die anorganische verbindingen zijn die worden gesynthetiseerd uit stikstof, fosfor, zwavel, magnesium, enz., onderscheiden organische meststoffen zich door hun samenstelling op basis van koolstofmoleculen (PCC Greenline Blog.).

Samenstelling en soorten organische meststoffen

Organische meststoffen zijn een rijke bron van macro- en micro-elementen die essentieel zijn voor de goede ontwikkeling van geteelde planten. Ze bevatten met name stikstof (N), kalium (K), fosfor (P), calcium (Ca), magnesium (Mg), evenals molybdeen (Mo), koper (Cu), mangaan (Mn) en boor (B) (PCC Greenline Blog.; Perfarelalbero.it, 2024). De hoeveelheden van deze voedingsstoffen zijn echter niet zo precies gedefinieerd en aangepast aan de specifieke behoeften van planten als in minerale meststoffenmengsels (PCC Greenline log.).

Tot de veelvoorkomende soorten organische meststoffen behoren :

Mest (runder-, paarden-, varkens-, pluimveemest) en drijfmest (Foodcom.pl.; PCC Greenline Blog.).
Compost, afkomstig van plantaardige en dierlijke resten, inclusief tuin- en huishoudelijk afval (Foodcom.pl.; PCC Greenline Blog.).
Biohumus, afkomstig van de ontbinding van organische stof door micro-organismen en regenwormen, met name Californische regenwormen (Foodcom.pl.; PCC Greenline Blog.). Het wordt vaak gebruikt in de huishoudelijke teelt ([1]).
Groenbemesters en vanggewassen, dit zijn planten die specifiek worden geteeld om in de bodem te worden ingewerkt ter verhoging van de bodemvruchtbaarheid (Beter Bodebeheer,; Inne nawozy organiczne.; Niggli et al., 2024). Ze dragen bij aan een betere bodemstructuur en de aanvoer van organische stof (Beter Bodebeheer.).
Oogstresten (zoals stro of wortels), die bijdragen aan de vorming van organische stof in de bodem (Inne nawozy organiczne.; Niggli et al., 2024). Het oogsten en verkopen van stro voor energiedoeleinden past niet in een duurzame benadering van bodemvruchtbaarheid (Inne nawozy organiczne.).
Andere materialen zoals bot- of vlees- en botmeel, vismeel, guano, zaagsel, tuinschors, turf, bruinkool en leonardieten (Foodcom.pl.; PCC Greenline Blog.). Vogelpoep (guano) heeft een zeer hoge concentratie stikstof en gemakkelijk opneembare fosfaten, maar brengt een hoog risico op overbemesting met zich mee (Foodcom.pl).
Bijproducten van menselijke activiteit, zoals stedelijk en industrieel zuiveringsslib, kunnen worden hergebruikt, mits aan de agrarische en ecologische eisen en normen voor zware metalen en sanitaire besmetting wordt voldaan (Agriculture Durable Genève.). Het Pôlebio-project in Genève, bijvoorbeeld, heeft tot doel jaarlijks 48.000 ton organisch afval om te zetten in biomethaan, 20.000 m³ bio-meststoffen en 12.000 ton compost (Agriculture Durable Genève.). Een ander project, Pitribon, onderzoekt de valorisatie van urine om een complete en geurloze meststof te produceren (Agriculture Durable Genève.).

Voordelen en uitdagingen van organische meststoffen

Het gebruik van organische meststoffen biedt talrijke voordelen voor duurzame landbouw :

Verbetering van de bodemvruchtbaarheid op lange termijn : Ze verhogen het organische stofgehalte, wat de bodemstructuur, porositeit, water- en nutriëntenhoudend vermogen en de stabiliteit van aggregaten verbetert (Niggli et al., 2024; Perfarelalbero.it, 2024; Agribios Italiana, 2024). De bodems van de BioDiVerger vertoonden bijvoorbeeld een toename of stabiliteit van hun organische stof en een gunstige organische stof/klei-verhouding, wat duidt op een goede veerkracht (Guil, 2022).
Stimulering van het microbiële bodemleven : Ze bevorderen de groei en activiteit van nuttige micro-organismen (zoals mycorrhizale schimmels en stikstofbindende bacteriën) en regenwormen, die essentieel zijn voor de afbraak van organische stof en de beschikbaarheid van voedingsstoffen (Agribios Italiana, 2024; Niggli et al., 2024; Perfarelalbero.it, 2024). Het BioDiVerger-project observeerde een toename van de microbiële biomassa en de activiteit van regenwormen, zelfs bij lage toevoegingen (Guil, 2022).
Geleidelijke afgifte van voedingsstoffen : In tegenstelling tot snelwerkende minerale meststoffen, die een hoog risico op verliezen door uitspoeling of vervluchtiging met zich meebrengen, komen de voedingsstoffen van organische meststoffen langzaam en langdurig vrij, waardoor het risico op uitspoeling en grondwatervervuiling wordt verminderd (Agribios Italiana, 2024; Perfarelalbero.it, 2024).
Koolstofvastlegging : Humus bestaat voor 40 tot 70% uit koolstof en vormt de grootste koolstofput in de bodem. Een toename van het gehalte draagt bij aan de vermindering van atmosferisch CO2, een belangrijk broeikasgas (Niggli et al., 2024; RTS, 2019b).
Vermindering van de afhankelijkheid van synthetische input : Ze bieden een alternatief voor minerale meststoffen, waarvan de productiekosten hoog en de leveringszekerheid onzeker is (Agriculture Durable Genève.; Lasorella, 2022). Het gebruik ervan draagt bij aan een duurzamere landbouw en een circulaire economie (Agriculture Durable Genève.; Lasorella, 2022).

Het gebruik van organische meststoffen brengt echter ook uitdagingen en overwegingen met zich mee

Beheer van de C/N-verhouding : Een hoge koolstof/stikstof (C/N)-verhouding (bijvoorbeeld verhout stro of verhout vanggewas na de winter) kan leiden tot een stikstofblokkade voor de volgende gewassen, omdat micro-organismen deze gebruiken om organische stof af te breken. Een lage C/N-verhouding (rijk aan stikstof) bevordert een snelle afbraak en een hoge stikstofaanvoer, maar kan het risico op uitspoelingsverliezen verhogen als het volgende gewas de beschikbare hoeveelheden niet kan opnemen (Niggli et al., 2024). Een hoge C/N-verhouding bevordert de humusvorming, terwijl een lage verhouding de beschikbaarheid van stikstof verhoogt (Niggli et al., 2024).
Toepassingsvoorwaarden : Het is belangrijk voedingsstoffen op het juiste moment toe te passen, wanneer de planten ze kunnen opnemen, en kale, waterdoorlatende, zeer droge of rustende bodems te vermijden (Niggli et al., 2024). Grote hoeveelheden drijfmest kunnen schadelijk zijn voor regenwormen, vandaar de aanbeveling om niet meer dan 25 m³ per hectare per toepassing aan te brengen, of het te verdunnen (Niggli et al., 2024).
Bodemverwerking : Overmatige of intensieve bodembewerking kan humus afbreken en leiden tot verlies van organische stof (Niggli et al., 2024). Een vermindering van ploegen bevordert de accumulatie van organische stof in de bovenlaag en het bodemleven (Niggli et al., 2024; Guil, 2022).
Productkwaliteit en verontreinigingen : De kwaliteit van organische meststoffen varieert, met name wat betreft het watergehalte. Het is cruciaal om gecertificeerde producten van betrouwbare bedrijven te kiezen (Foodcom.pl.; Niggli et al., 2024). De introductie van ziekteverwekkende organismen of problematische onkruiden kan worden vermeden door zich te bevoorraden bij betrouwbare bronnen (Niggli et al., 2024). Organische meststoffen, vooral die afkomstig van industriële digestaten of groenafvalcompost, kunnen vreemde stoffen zoals plastic bevatten, die zich bij regelmatig gebruik in de bodem kunnen ophopen (Niggli et al., 2024).
Regelgeving : De nieuwe Europese verordening (EU) 2019/1009, van kracht sinds 16 juli 2022, heeft tot doel de markttoegang voor EU-meststoffen te harmoniseren, inclusief organische meststoffen en biostimulanten, waardoor hun gebruik voor een duurzamere landbouw wordt gestimuleerd (Lasorella, 2022; EU Fertilizers.). Deze verordening stelt strenge kwaliteits- en veiligheidsnormen voor producten vast, inclusief limieten voor specifieke verontreinigingen en organische pathogenen (EU Fertilizers.). Het vereist ook technische documentatie en conformiteitsbeoordelingen (EU Fertilizers.). Specifieke analysemethoden bestaan om de kwaliteit van organische meststoffen te bepalen, inclusief het organisch koolstofgehalte, de humificatiegraad, de aanwezigheid van bloed, de schimmeldiversiteit of de biologische afbreekbaarheid (Ministero delle Politiche Agricole, Alimentari e Forestali, 2000).

Kortom, organische bemesting is een essentiële agronomische strategie die het mogelijk maakt om de bodem te voeden in plaats van direct de plant (Perfarelalbero.it, 2024). Door aangepaste praktijken toe te passen, draagt het bij aan de opbouw van een veerkrachtig landbouwsysteem, dat in staat is zich aan te passen aan klimaatuitdagingen en tegelijkertijd de productiviteit en kwaliteit van de oogst verbetert (Niggli et al., 2024; Guil, 2022). Studies hebben aangetoond dat het gebruik van compost en gegranuleerde organische meststoffen de opbrengsten van gewassen zoals komkommer en broccoli in de biologische landbouw aanzienlijk kan verhogen (Kowalski & Matysiak, 2021; Kowalski & Matysiak, 2022a).

Referenties

Agribios Italiana. (2024, 2 septembre). Scegliere il concime corretto: una guida.

Agriculture Durable Genève. (s.d.). Fertilisation des sols.

Agroscope. (s.d.). Agroscope Humusbilanz. https://www.humusbilanz.ch/

Beter Bodembeheer. (2025). De juiste groenbemesterkeuze is essentieel voor goed resultaat.

Dussán López, P. (2023). Land health monitoring framework. Towards a tool for assessing functional and habitat diversity in agroecosystems. IUCN Common Ground in Agriculture Series No. 1. IUCN. https://doi.org/10.2305/LCRH6058

Foodcom.pl. (2024, 11 janvier). Czym są nawozy organiczne? Rodzaje i ich zastosowanie.

Guil, S. (2022, 30 novembre). Rapport sur la qualité des sols du BioDiVerger. Institut de Recherche de l'Agriculture Biologique FiBL.

Inne nawozy organiczne. (s.d.). Inne nawozy organiczne. Polskie Stowarzyszenie Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności.

Keith, D. A., Ferrer-Paris, J. R., Nicholson, E., & Kingsford, R. T. (Eds.). (2020). The IUCN global ecosystem typology. IUCN.

Kowalski, A., & Matysiak, B. (2021). Ocena wpływu nawozów organicznych oraz preparatów mikrobiologicznych na wzrost i plonowanie ogórka i brokułu w uprawie ekologicznej. Instytut Ogrodnictwa – PIB, Skierniewice.

Kowalski, A., & Matysiak, B. (2022). Ocena wpływu nawozów organicznych oraz preparatów mikrobiologicznych na wzrost i plonowanie ogórka, brokułu i marchwi w uprawie ekologicznej. Instytut Ogrodnictwa – PIB, Skierniewice.

Lasorella, V. (2022, 21 juillet). Finalmente in vigore il Nuovo Regolamento dei Fertilizzanti: domande e risposte. AgroNotizie.

Ministero delle Politiche Agricole, Alimentari e Forestali. (2001). Metodi applicabili ai concimi organici, organo-minerali, ammendanti e correttivi. Gazzetta Ufficiale della Repubblica Italiana, 21, Supplemento Ordinario n. 6.

Niggli, J., Böhler, D., & Schmid, T. (2024). Gestion de l’humus – Humification: maintenir et améliorer la fertilité du sol. Institut de recherche de l’agriculture biologique FiBL. https://orgprints.org/id/eprint/53281/

PCC Greenline Blog. (s.d.). Czym są nawozy organiczne i co warto o nich wiedzieć?.

Perfarelalbero.it. (2024, 26 octobre). Guida completa alla concimazione: quando, perché e quale prodotto scegliere.

Phillips, H.R., Guerra, C.A., Bartz, M.L., Briones, M.J., Brown, G., Crowther, T.W., Ferlian, O., Gongalsky, K.B., Van Den Hoogen, J., & Krebs, J. (2019). Global distribution of earthworm diversity. Science, 366(6464), 480–485. https://doi.org/10.1126/science.aax4851

Regolamento europeo dei fertilizzanti un nuovo inizio per il settore. (2022). [Presentatiedia's].

RTS. (2019, 12 avril). SOLS 5/5 - Capturer le CO2 [Audiopodcast]. Vacarme.

Van Den Hoogen, J., Geisen, S., Routh, D., Ferris, H., Traunspurger, W., Wardle, D.A., De Goede, R.G., Adams, B.J., Ahmad, W., & Andriuzzi, W.S. (2019). Soil nematode abundance and functional group composition at a global scale. Nature, 572(7768), 194–198. https://doi.org/10.1038/s41586-019-1418-6