Paludicultuur

Paludicultuur Veenmoeras Organisch materiaal Weide

Klimaatverandering en de aantasting van onze ecosystemen vragen om innovatieve oplossingen voor landbeheer. Paludicultuur komt naar voren als een veelbelovende benadering, die een duurzaam alternatief biedt voor de conventionele landbouw op veenbodems (Interreg VB North Sea Region Programme, z.d.; Wetlands International, 2021).

Wat is Paludicultuur?

De term "paludicultuur" (van het Latijnse palus, wat moeras betekent) verwijst naar het productieve gebruik van natte en opnieuw bevochtigde veenlanden (Wetlands International, 2021). In tegenstelling tot traditionele landbouwpraktijken die drainage van veenlanden vereisen (Williams, 1990b), wat leidt tot bodemdegradatie en aanzienlijke uitstoot van broeikasgassen, is het doel van paludicultuur om een hoog waterpeil te handhaven — idealiter dicht bij of boven het bodemoppervlak — om het veenlichaam en de bijbehorende ecosysteemdiensten te behouden (Greifswald Moor Centre, z.d.; Interreg VB North Sea Region Programme, z.d.; Wetlands International, 2021). Dit kan inhouden dat spontane vegetatie wordt geoogst of dat specifieke planten die zijn aangepast aan natte omgevingen worden geteeld (Interreg VB North Sea Region Programme, z.d.).

Waarom is het Cruciaal? Uitdagingen en Oplossingen

Historisch gezien zijn grote delen van veenlanden gedraineerd voor landbouw, bosbouw of turfwinning (Williams, 1990b). Deze drainage heeft grote milieugevolgen:

Uitstoot van Broeikasgassen (BKG) : Gedraineerde veenlanden stoten aanzienlijke hoeveelheden CO2 en N2O uit in de atmosfeer, wat bijdraagt aan klimaatverandering (Pärn et al., 2018; Taft et al., 2017). De koolstofuitstoot als gevolg van de omzetting van veenlanden in landbouwgrond op het noordelijk halfrond bereikte 72 miljard ton tussen 850 en 2010 (INRAE, 2021).
Bodemdaling (Subsidie) : Het uitdrogen van veen leidt tot de afbraak ervan en tot bodemdaling, waardoor het land op de lange termijn ongeschikt wordt voor conventionele landbouw (Nieuwenhuis & Schokking, 1997; Wetlands International, 2021).
Verlies aan Biodiversiteit : Drainage vernietigt deze kostbare leefgebieden (Ouvrage collectif, 2021).

Paludicultuur beantwoordt aan deze uitdagingen door:

De BKG-uitstoot Drastisch te Verminderen : Door de bodems nat te houden, minimaliseert het de afbraak van veen en de uitstoot van CO2 en N2O, terwijl het koolstofvastlegging mogelijk maakt (Gini & Piva, 2019; Greifswald Moor Centre, z.d.; Heinrich Böll Foundation, z.d.; Wetlands International, 2021). Een vermindering van 15 tot 30 ton CO2-eq per hectare per jaar is mogelijk in vergelijking met gangbare landbouwpraktijken op gedraineerde veenlanden (Gini & Piva, 2019).
Biodiversiteit te Behouden : Het herstelt leefgebieden voor zeldzame en bedreigde soorten, zoals broedvogels, amfibieën en kleine zoogdieren (Ouvrage collectif, 2021). Veenlandvogels worden bijvoorbeeld begunstigd door de rietkragen die in de irrigatie- en drainagesloten groeien (Mallet et al., 2022).
De Waterkwaliteit en -retentie te Verbeteren : Paludicultuurplanten kunnen water zuiveren door verontreinigende stoffen zoals stikstof en fosfor te vangen (Gini & Piva, 2019; Bolpagni et al., 2003). Ze dragen ook bij aan de waterregulatie, waardoor het risico op overstromingen en droogte afneemt (Blöschl et al., 2019).

Planten en Producten van Paludicultuur

Paludicultuur maakt de productie van diverse hernieuwbare hulpbronnen mogelijk:

Voedsel en Veevoer : Sommige planten zoals gewoon riet (Phragmites) of lisdodde (Typha) kunnen als veevoer worden gebruikt (Mulholland et al., 2020). Brandnetel (Urtica dioica) is ook een potentieel gewas (Mulholland et al., 2020).
Bouwmaterialen en Vezels : Riet wordt traditioneel gebruikt voor rieten daken en kan dienen voor het maken van isolatiepanelen (Gini & Piva, 2019; Lacep, z.d.). Lisdodde (Typha) wordt ook overwogen voor bouw- en isolatiematerialen (Mulholland et al., 2020).
Bio-energie : Biomassa uit paludicultuur (riet, lisdodde, els, rietgras) kan worden gebruikt voor de productie van biogas, vaste brandstoffen (briketten, pellets) of voor warmte door directe verbranding, ter vervanging van fossiele brandstoffen (Autorenkollektiv Greifswald, 2009; FiBL Schweiz, z.d.; Gini & Piva, 2019; Mulholland et al., 2020).
Tuinbouw : De teelt van veenmos (Sphagnum farming) levert een hoogwaardige grondstof voor teeltsubstraten zonder fossiele turf (Mulholland et al., 2020).
Andere toepassingen : Biomassa kan ook worden gebruikt voor biogebaseerde chemicaliën (farmaceutische producten, cosmetica, bioplastics) (Gini & Piva, 2019), of voor activiteiten zoals extensieve veeteelt (bijvoorbeeld waterbuffels voor landschapsonderhoud) (Greifswald Moor Centre, z.d.).

Uitdagingen en Perspectieven voor Professionals in de Bodemkunde

De overgang naar paludicultuur vertegenwoordigt een verandering in het landbouwparadigma die aanzienlijke aanpassingen vereist (Greifswald Moor Centre, z.d.).

Technische en Operationele Uitdagingen : De implementatie vereist vaak bouwwerkzaamheden om de waterstanden te verhogen, de aanschaf van nieuwe apparatuur die is aangepast aan natte bodems (voertuigen met lage druk) en de ontwikkeling van nieuwe oogst- en verwerkingsmethoden (Geurts & Fritz, 2018). Ook kunnen er risico's op vochtgerelateerde schade aan infrastructuur ontstaan, hoewel deze kunnen worden geminimaliseerd door goede planning en structurele aanpassingen (Greifswald Moor Centre, z.d.).
Politiek en Economisch Kader : Het is cruciaal om duidelijk landbouwbeleid en financiële prikkels (subsidies, betalingen per hectare) vast te stellen om boeren aan te moedigen paludicultuur toe te passen (Geurts & Fritz, 2018; Heinrich Böll Foundation, z.d.; Interreg VB North Sea Region Programme, z.d.). De creatie van levensvatbare markten voor paludicultuurproducten is ook essentieel om de winstgevendheid ervan te garanderen (Heinrich Böll Foundation, z.d.). De verkoop van "koolstofcredits" kan extra economische voordelen bieden (Gini & Piva, 2019). Er blijven echter twijfels bestaan over de economische haalbaarheid en politieke duidelijkheid, wat de planning op lange termijn voor landeigenaren en gebruikers bemoeilijkt (Greifswald Moor Centre, z.d.; Interreg VB North Sea Region Programme, z.d.).
Sociale Acceptatie : De overgang naar paludicultuur kan worden gezien als een verlies van productief land of bekende landschappen (Greifswald Moor Centre, z.d.). Bewustwording en betrokkenheid van lokale gemeenschappen zijn van fundamenteel belang om deze terughoudendheid te overwinnen en de ontwikkeling van geïntegreerde territoriale projecten te bevorderen (Greifswald Moor Centre, z.d.).

Ondanks deze uitdagingen biedt paludicultuur een aanzienlijk potentieel voor de ontwikkeling van een duurzamere en veerkrachtigere landbouw (Geurts & Fritz, 2018; Greifswald Moor Centre, z.d.). Het maakt het mogelijk om landbouwproductie te verzoenen met milieubehoud, en draagt zo bij aan zowel de strijd tegen klimaatverandering als aan het herstel van de biodiversiteit (Geurts & Fritz, 2018). Samenwerking tussen boeren, beheerders van natuurgebieden, onderzoeksorganisaties en beleidsmakers is de sleutel tot het succes en de uitbreiding van deze essentiële praktijk.

Referenties

Autorenkollektiv Greifswald. (2009). Paludikultur: Nutzung nasser Moore, Perspektiven der energetischen Verwertung von Niedermoorbiomasse [Paludiculture: use of wet moors, perspectives on the energetic utilization of low moor biomass]. Universität Greifswald, Institut für Botanik und Landschaftsökologie, Institut für Dauerhaft Umweltgerechte Entwicklung von Naturräumen der Erde (DUENE) e.V.

Blöschl, G., Hall, J., Viglione, A., Perdigão, R. A. P., Parajka, J., Feigl, H., ... & Arheimer, B. (2019). Changing climate both increases and decreases European river floods. Nature, 573(7772), 108–111. https://doi.org/10.1038/s41586-019-1495-6

Bolpagni, R., Bartoli, M., & Viaroli, P. (2003). Caratterizzazione di acque, sedimenti e idrofite nella Riserva Naturale Paludi di Ostiglia [Characterization of water, sediments and hydrophytes in the Paludi di Ostiglia Nature Reserve]. Studi Trentini di Scienze Naturali, Acta Biologica, 80, 169–174.

Departament Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej. (n.d.). Paludikultura czym jest i dlaczego jest tak ważna dla środowiska [Paludiculture what it is and why it is so important for the environment].

ENAMA. (2011, June). Miscanthus sinensis giganteus Progetto Biomasse [Biomass project].

FiBL Schweiz. (n.d.). Ergänzende Studie zur Schaffung eines größeren Marktes und skalierfähigen Wertschöpfungsketten für Paludikultur-Erzeugnisse [Complementary study on creating a larger market and scalable value chains for paludiculture products].

Generalitat Valenciana. (2025, July 8). La paludicultura: una aliada de nuestros humedales y del sector primario [Paludiculture: an ally of our wetlands and the primary sector].

Geurts, J. J. M., & Fritz, C. (2018). Paludiculture pilots and experiments with focus on cattail and reed in the Netherlands (Technical report). CINDERELLA project FACCE-JPI ERA-NET Plus on Climate Smart Agriculture. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.12916.24966

Gini, F., & Piva, F. (2019). Fibre naturali e sostenibilità: L’utilizzo delle fibre di canna palustre per una tecnologia innovativa nel riedificamento del Centro d’incontro per anziani di via Vipacco [Natural fibers and sustainability: The use of common reed fibers for an innovative technology in the rebuilding of the senior citizens' meeting center in via Vipacco] [Master's thesis, Politecnico di Torino].

Gouvernement français. (n.d.). Les zones humides: atout pour la biodiversité, l'eau et les territoires [Wetlands: an asset for biodiversity, water, and territories]. https://www.ecologie.gouv.fr/protection-des-milieux-humides

Greifswald Mire Centre. (2018). ANNUAL REPORT 2018.

Greifswald Mire Centre. (n.d.). Paludikultur: Moor-Wiedervernässung Paludikultur [Paludiculture: Mire rewetting Paludiculture].

Heinrich Böll Foundation. (n.d.). Paludiculture - more from the marsh.

INRAE. (2021). Drainage des tourbières pour l'agriculture : estimation des émissions de carbone du dernier millénaire [Drainage of peatlands for agriculture: estimation of carbon emissions over the last millennium].

Interreg VB North Sea Region Programme. (n.d.). Paludiculture.

Kotowski, W. (n.d.). Ochrona wód i mokradeł w krajobrazie rolniczym [Protection of waters and wetlands in the agricultural landscape].

Lacep. (n.d.). La canna palustre in bioedilizia [The common reed in green building].

Mallet, P., Béchet, A., Galewski, T., Mesléard, F., Hilaire, S., Lefebvre, G., Poulin, B., & Sirami, C. (2022). Different components of landscape complexity are necessary to preserve multiple taxonomic groups in intensively-managed rice paddy landscapes. Agriculture, Ecosystems & Environment, 328, 107864. https://doi.org/10.1016/j.agee.2022.107864

Mulholland, B., Abdel-Aziz, I., Lindsay, R., McNamara, N., Keith, A., Page, S., Clough, J., Freeman, B., & Evans, C. (2020). An assessment of the potential for paludiculture in England and Wales (Report to Defra for Project SP1218).

Nieuwenhuis, H. S., & Schokking, F. (1997). Land subsidence in drained peat areas of the Province of Friesland, The Netherlands. Quarterly Journal of Engineering Geology, 30(1), 37–48.

Orsenigo, S., & Corli, A. (2022). Buone pratiche di gestione di risaie e prati umidi per la conservazione di specie vegetali di interesse comunitario [Good management practices for rice paddies and wet meadows for the conservation of plant species of community interest]. Università di Pavia.

Ouvrage collectif. (2021). Agir pour les zones humides - Recueil d’expériences dans les vallées du Rhône et de la Saône [Acting for wetlands - Collection of experiences in the Rhône and Saône valleys]. Fédération des Conservatoires d’espaces naturels, Plan Rhône-Saône.

Pärn, J., Verhoeven, J. T. A., Butterbach-Bahl, K., Dise, N. B., Ullah, S., Aasa, A., ... & Järveoja, J. (2018). Nitrogen-rich organic soils under warm well drained conditions are global nitrous oxide emission hotspots. Nature Communications, 9(1), 1135. https://doi.org/10.1038/s41467-018-03540-1

Taft, H. E., Cross, P. A., Edwards-Jones, G., Moorhouse, E. R., & Jones, D. L. (2017). Greenhouse gas emissions from intensively managed peat soils in an arable production system. Agriculture, Ecosystems and Environment, 237, 162–172. https://doi.org/10.1016/j.agee.2016.11.015

Umweltbundesamt. (n.d.). Ökosystemleistungen und Landwirtschaft [Ecosystem services and agriculture].

Umweltbundesamt Wien. (2021). Moorstrategie Österreich 2030 [Mire Strategy Austria 2030].

Valori.it. (2024). Crisi climatica: l’agricoltura italiana sta già pagando il conto [Climate crisis: Italian agriculture is already paying the price].

Wetlands International. (2021, February 18). A definition of paludiculture in the CAP. https://europe.wetlands.org/publication/a-definition-of-paludiculture-in-the-cap/

Williams, M. (1990a). Understanding Wetlands. In M. Williams (Ed.), Wetlands – A Threatened Landscape (pp. 1–41). Basil Blackwell Ltd.

Williams, M. (1990b). Agricultural impacts on temperate wetlands. In M. Williams (Ed.), Wetlands – A Threatened Landscape (pp. 181–216). Basil Blackwell Ltd.

Wissenschaftlicher Beirat Agrarpolitik. (n.d.). Naturkapital und Klimapolitik [Natural capital and climate policy].