Aanleg van gewassen onder graslanden
Uit Triple Performance
Mélanie Petit heeft een teeltsysteem onder weide opgezet om de vruchtbaarheid van haar bodems te verhogen, synergieën te vinden tussen de bedekking en de teelt, en een oplossing te vinden voor het kropaar-probleem dat ze op haar percelen tegenkomt.
Met "weide" wordt bedoeld "permanente EN duurzame bedekking", wat heel anders is dan een permanente bedekking met gewassen van enkele maanden vanuit bodemkundig oogpunt. Het begrip duurzaamheid is essentieel voor een goede exploratie van het volledige bodemprofiel en het beheer van duurzame grassen.
Context van het bedrijf
- Naam: Mélanie Petit.
- Locatie : Bagneaux, Yonne (89). Champagne Sénonaise, vlaktes met grote industriële akkerbouw.
- Naam van het bedrijf : Ferme Vivante 89.10.
- Producties : Granengewassen (tarwe, witte haver, klein en groot spelt), boekweit, linzen, sainfoin zaaddrager.
- Veestapel : 50 schapen Manech met zwarte kop.
- SAU : 325 ha, waarvan 67% met duurzame vlinderbloemigen met een bedekking van 50 tot 100%.
- UTH : 2 (Mélanie en haar man Jean-François).
- Bodem : Kalkhoudende ondergrond meer of minder ver weg. De belangrijkste pedologische tendens bestaat uit licht uitgeloogde bruine bodems "klei-kalkhoudend" soms met vuursteen, met meer kalkrijke zones van het type calcosols, en 2 percelen met diepe alluviale bodems aan de rand van de Vanne.
- Verkoopmethoden : Voornamelijk lange keten, ontwikkeling van de korte keten (meel, linzen, lammeren) :
- Granengewassen : Omzetting in meel : Zakjes en rechtstreekse verkoop aan crêperieën voor boekweitmeel.
- Linzen en kleine spelt : Zakjes.
- Lammeren : Bakjes.
De rechtstreekse verkoop gaat vooral via "Boeren Drive" (online bestellen met afhaalpunten), maar vormt een klein deel van de productie die voornamelijk via de lange keten (coöperatie) gaat.
- Label : Biologische landbouw.
- Betrokkenheid : Lid van de GIEE gedragen door Eaux de Paris.
Geschiedenis van het bedrijf
- 2008 : Overname van een bedrijf van 150 ha, uitbreiding in 2011 en 2017. Aanvankelijk was de agronomie die van de bodembeschermende landbouw met jaarlijkse bedekkingen.
- 2015 : Overgang naar AB-normen en eerste teelten onder permanente bedekkingen in 2018.
- 2018 : Test van direct zaaien onder bedekking van Witte klaver met de eerste technische routes van direct zaaien onder permanente bedekking die een scalping voor het zaaien omvatten.
- 2022 : Direct zaaien in grotere bedekkingen van het type luzerne met de aanschaf van een T-SEM overzaaimachine van SIMTECH, een zaaimachine met omgekeerde T-scharen en schijfopeners (montage door een bedrijf in de Aube). Tegelijkertijd schakelt de boerderij over van weiden met witte klaver naar luzerne, en test dit jaar (2023) meerjarige weiden luzerne-klaver-sainfoin-lotier.
Nieuws van de boerderij : Er is een technische dag met veldrondgang georganiseerd op de boerderij, geleid door Agrof’Ile en gefinancierd door Eaux de Paris. Er kwamen 30 deelnemers, wat het belang van de agronomie van deze landbouw onder weiden aantoont.
Motivatie en doelstellingen
Met de komst van kinderen wilden de exploitanten het geproduceerde op de boerderij niet meer consumeren, daarom wilden ze in 2015 overschakelen op Biologische Landbouw. Al in de bodembeschermende landbouw werden praktijken van direct zaaien onder permanente bedekking geïnitieerd in 2018, vooral om de sterke druk van kropaar te beheersen.
De doelstellingen zijn :
- De vruchtbaarheid van de bodems verhogen.
- Synergieën vinden tussen duurzame planten en jaarlijkse gewassen.
- Beheer van duurzame grassen "onkruiden".
Stappen van implementatie
- In 2018 begonnen ze met het zaaien van wintergranengewassen onder bedekking van witte klaver, met aanplantingen van klaver onder bedekking van zonnebloem. Bewust van de wortelcompetitie tussen klaver en granen, testen ze momenteel luzerneweiden en diversifieerde weiden luzerne-klaver-sainfoin-lotier.
- Dit is veelal intuïtief gedaan, en het technische traject is helemaal niet vastgelegd. De zaai gebeurt met de hand of met een precisiezaaimachine, meestal met walsen. Lente-aanplantingen onder bedekking van granen werkten niet goed. Na de oogst hangt het af van de vochtigheid van het jaar, en lijkt het beter te werken onder zomerse bedekking van boekweit (nog te bevestigen).
- De zaai gebeurt meestal op halve dosis, niet altijd in één keer voor mengsels, maar met toevoeging van de een of ander afhankelijk van wat men wil aanvullen. Bij een kwart dosis moet de bodem oppervlakkig bewerkt worden om de opkomst van duurzame grassen te beperken (zoals vals zaaien), maar het resultaat is dat de gewassen vuiler zijn dan bij volle dosis. Bij volle dosis (test van dit jaar (2023)) is het resultaat nul kropaar maar het gewicht van de luzerne deed alles omvallen tijdens een onweersbui. Dus de halve dosis lijkt een acceptabele compromis, maar op lange termijn afwachten of het vuil wordt of niet. Dwergwitte klaver in volle dosis geeft ook problemen, omdat het de bovenlaag sterk uitdroogt. Vandaar de evolutie naar gemengde weiden om de voordelen van de een en de ander te combineren en de competitie te beperken. Maar let op, dit zijn slechts observaties/intuïties en hebben weinig waarheidswaarde. Globaal:
- Witte klaver alleen in volle dosis : 10 kg/ha.
- Luzerne alleen op halve dosis : 12 kg/ha.
- Mengsel witte klaver-luzerne-sainfoin-lotier : 3-6-20-5 kg/ha (~1/4 dosis voor iedereen). De variabiliteit in opkomst volgens de bodem is belangrijk met veel meer sainfoin op sommige plaatsen en meer luzerne op andere. Afwachten in de tijd...
- Globaal wordt de zaai gedaan zo vroeg mogelijk (begin oktober) na een vorstperiode. Vorig jaar (2022) kwamen de eerste vorsten veel later. De zaai vond dus plaats na vergruizing voor de hoogste weiden, direct in het groen voor de witte klavers.
- De eerste contracten voor sainfoin zaadlevering hebben hen geholpen ervaring op te doen met het beheer van tijdelijke weiden.
- De belangrijkste werkzaamheden worden door de exploitanten zelf gedaan.
Moeilijkheden
- Het aanplanten van homogene weiden is een belangrijk probleem dat nog niet helemaal is opgelost, maar het lijkt te verbeteren met de jaren en de overzaai van vlinderbloemigen.
- De keuze van een geschikte zaaimachine voor het zaaien onder weide in hun context.
- De oogst is soms ingewikkeld met veel groen plantmateriaal, een oplossing zou misschien het maaien-harken kunnen zijn om het dorsen en sorteren van granen te vergemakkelijken door het groen te laten drogen voor het dorsen, maar ook om het drogen van de korrels te beperken en het energieverbruik bij het dorsen te verminderen. Een ander groot voordeel van maaien-harken zou zijn om de oogst van zaadcontracten in sainfoin en luzerne te vergemakkelijken. Het belangrijkste nadeel is het weersrisico, dat in de zomer toch beperkt is vergeleken met hooimaaisel in het voorjaar.
- Met weiden op volle dichtheid raakt de afkapper vaak verstopt.
- Op niet gescalpte weiden veroorzaken de knaagdieren enkele problemen.
Kansen
- Nadering met een voormalige onderzoeker om onderzoeksprocessen op de boerderij te implementeren, om beter te begrijpen wat de impact is van de toegepaste praktijken op de bodems.
- Afronding van een koolstofcertificering met Regeneratie, die hen een budget zal bieden om te werken aan de verbetering van de bodems.
- Werken aan de waardering van producten met verwerking en rechtstreekse verkoop.
Evaluatie
De eerste proeven waren bemoedigend omdat de vlinderbloemige weide het kropaar duidelijk beperkte. Maar het aanplanten van homogene weiden kostte hen meerdere jaren.
Het agronomische systeem is nog niet gestabiliseerd, en ze doen elk jaar andere dingen. Met weinig informatie over deze systemen is het moeilijk te weten wat ze beter of sneller zouden kunnen doen.
De extensieve praktijken van de boerderij wekken enige nieuwsgierigheid bij boeren en omwonenden.
Het is belangrijk te begrijpen :
- Hoe homogene weiden succesvol aan te planten.
- Welke combinaties weide/teelt het meest geschikt zijn voor een gegeven context.
- Hoe de oogst te beheren en te stabiliseren wat geoogst wordt.
Voordelen en aandachtspunten
Voordelen
- Beheer van duurzame grassen.
- Beperking van erosie.
- Beperkte temperatuur aan de bodem tijdens zomerse hitte.
- Beperkte bodemverdichting door weinig tractorbewegingen.
- Zeer lage teeltkosten, wat het economisch risico beperkt.
- Bevordering van biodiversiteit, de percelen, hoewel vrij groot, zijn goed voorzien van hulporganismen en wild.
- Het is visueel mooier!
Aandachtspunten
- Keuze van specifiek materiaal aangepast aan de praktijken en bodems, met weinig referentiekaders.
- Constante improvisatie voor zaaien, teeltbeheer en oogsten.
- Goed rekening houden met de pedoclimatische en socio-economische contexten, inspireren maar niet klakkeloos kopiëren van ervaringen van andere bedrijven.
Investeringen
- De extensieve aanpak vereist 1 UTH voor het beheer van de gewassen op 325 ha zonder uitbesteding, de tweede UTH werkt aan de valorisatie van de productie.
- De teeltkosten zijn zeer laag : ongeveer 80 euro/ha voor brandstof, en ~0 euro/ha voor andere inputs (geen gewasbescherming, geen meststoffen, eigen zaden), wat de risico’s sterk beperkt, maar de materiële investeringen moeten zorgvuldig gekozen worden omdat hun afschrijving een groot deel van de financiën van de boerderij inneemt : de T-SEM zaaimachine van 6m kost ongeveer 45.000 euro, de offertes (van 2022) voor de maaimachine hark liggen rond 70.000 euro.
- De huidige molen die gebruikt wordt voor het malen van meel wordt hen uitgeleend, maar levert geen meel van voldoende kwaliteit voor de bakkerij.
- Het belangrijkste risico is het ontbreken van een technisch referentiekader en adequaat advies. Er is ook geen gemakkelijke link met onderzoek om de wens om R&D-benaderingen te gebruiken te ondersteunen en te bouwen op de ervaringen op de boerderij.
Mélanie en Jean-François hebben steun ontvangen van het GLB, subsidies voor investeringen, financiering AFAF en regio's voor de aanplant van hagen en agroforesterie.
Adviezen
- Doe een proef op de boerderij op een klein oppervlak. Als er luzernepercelen op de boerderij zijn, kan dit gemakkelijk getest worden door de luzerne met een jaar te verlengen om te proberen een directe zaai van wintergraan.
- Doe ervaring op met meerjarige planten, hetzij via zaadcontracten, hetzij door advies te vragen aan graslandhoudende veehouders uit de regio.
Vooruitzichten
- Diversifiëren van de weiden.
- Ontwikkelen van de veeteelt.
- Aanpassen van de bebouwing aan de gekozen agronomie : aangepaste gebouwen, sorteermateriaal en opslag, verwerking van granen.
Bronnen
Interview met Mélanie Petit door Romaric Vincent, adviseur in agroforestry, op 12/06/2023.
