Bosdiversificatie

Klimaatbestendigheid Bos Diversificatie Plagen

Genetische diversiteit van plantages, Zeng et Fisher, 2021

Onze bossen zijn dynamische en waardevolle ecosystemen die een veelheid aan vaak onderschatte voordelen bieden. Gezien de toenemende uitdagingen van klimaatverandering, bodemerosie en verlies van biodiversiteit, komt bosdiversificatie naar voren als niet alleen een vitale ecologische strategie, maar ook als een fundamenteel economisch en sociaal middel voor onze gebieden (MASAF, 2022). Dit artikel is bedoeld om dit concept, de concrete voordelen en de uitdagingen ervan toe te lichten.

Wat is bosdiversificatie ?

Bosdiversificatie gaat veel verder dan de eenvoudige aanwezigheid van meerdere boomsoorten. Het is een globale aanpak die erop gericht is de variëteit op alle niveaus van het bosecosysteem te vergroten :

Soortendiversiteit : Dit omvat het planten en bevorderen van een breed scala aan boomsoorten (loofbomen, naaldbomen, inheemse soorten, aangepast aan lokale omstandigheden) in plaats van monoculturen (Leitgeb et al., 2016).
Structurele diversiteit: Dit houdt in dat bossen worden gecreëerd met bomen van verschillende leeftijden en groottes, verschillende vegetatielagen (bomen, struiken, kruidachtige planten) en de aanwezigheid van dood hout (staand en op de grond). Dood hout maakt deel uit van de natuurlijke boscyclus en is cruciaal voor natuurbehoud (WSL, 2019). Zo zijn in Zwitserland de senescentie-eilanden, waar bomen worden achtergelaten tot ze volledig zijn afgebroken, bedoeld om soorten te bevorderen die afhankelijk zijn van oude bomen en dood hout, met een minimale aanwezigheid van 50 m³/ha staand en liggend dood hout als kwaliteitscriterium (Canton de Vaud, n.d.).
Genetische diversiteit: Het waarborgen van genetische rijkdom binnen boompopulaties is cruciaal voor hun vermogen om zich aan te passen aan toekomstige veranderingen, met name droogte en ziekten (Matras, 2013). Het behoud en beheer van genetische bronnen in bossen is een essentieel onderdeel van duurzaam bosbeheer (Barbera et al., 2024).
Functionele en landschappelijke diversiteit: Dit heeft betrekking op de verscheidenheid aan ecologische rollen die de verschillende soorten en structuren vervullen, evenals de rijkdom van de boslandschappen zelf, soms met de integratie van agroforestry-elementen (MASAF, 2022).

Waarom diversifiëren ? De vele voordelen voor onze gebieden

Bosdiversificatie biedt essentiële ecologische, economische en sociale voordelen, met name voor de bodemwerkers :

Versterking van de veerkracht tegen klimaatverandering

Gediversifieerde bossen zijn stabieler en veerkrachtiger tegen verstoringen (droogte, plagen, ziekten, branden). De Italiaanse Nationale Bosbouwstrategie is gericht op het vergroten van de veerkracht van bossen tegen klimaatverandering (MASAF, 2022). De bevordering van gemengde bossen stelt soorten in staat om op verschillende manieren op klimaatstress te reageren, waardoor hun weerstand tegen klimaatveranderingsgerelateerde verstoringen toeneemt (González Díaz et al., 2020). Actief bosbeheer, gericht op duurzaamheid en klimaatbestendigheid, zorgt voor gezonde en stabiele bossen (Österreichischer Waldbericht, 2023). De Oostenrijkse bosinventaris 2016/2021 bevestigt dat de trend naar meer loofbomen de biodiversiteit en klimaatadaptatie versterkt (Österreichischer Waldbericht, 2023).

Verbetering van ecosysteemdiensten

Koolstofopslag en klimaatmitigatie : De integratie van complementaire soorten in gemengde bossen kan hun productiviteit en koolstofvastlegging verhogen in vergelijking met monoculturen (González Díaz et al., 2020). Het FRL (Forest Reference Level) voor Italië voorziet in de opslag van meer dan 19 miljoen ton CO2 equivalent per jaar (MASAF, 2022). In 2022 werden in Italië meer dan 2,85 miljoen bomen geplant, wat resulteerde in ecosysteemdiensten ter waarde van meer dan 23 miljoen euro per jaar (Legambiente, 2023).
Bodem- en waterregulatie : Bosplantages in Spanje hebben bijgedragen aan de bescherming tegen bodemerosieprocessen in ontboste gebieden (González Díaz et al., 2020). In Zwitserland verminderen bossen de afvoer na regen aanzienlijk, waardoor de waterregulatie verbetert (ISPRA, n.d.). Agroforestry-systemen dragen ook bij aan de bescherming van drinkwater door het verlies van nitraten en fosfor in het grondwater te verminderen (Kay et al., 2019). De bosbodem is een vitale leefomgeving voor veel organismen en speelt een sleutelrol in de watercyclus (Walser et al., 2021).
Biodiversiteitsbehoud : Bosgebieden waar geen ingrepen worden gedaan, bevorderen het behoud van soorten die afhankelijk zijn van oude bomen en dood hout (Canton de Vaud, n.d.). Bosbehoud en -herstel zijn adaptatie- en mitigatieopties die door het IPCC zijn geïdentificeerd (Barbera et al., 2024). Bijna 40% van de soorten in Zwitserland leeft in of is afhankelijk van bossen (Rapport forestier 2025, 2025). Het creëren van bosreservaten, senescentie-eilanden en habitatbomen is een belangrijke maatregel (Canton de Vaud, n.d.; Rütler et al., 2020).

Economische en sociale kansen

Waardering van bosproducten : Het is belangrijk de multifunctionele rol van bossen te waarderen, inclusief hun productieve gebruik en hun bijdrage aan de circulaire bio-economie (Barbera et al., 2024). De recycling van hout na consumptie in Italië maakt het bijvoorbeeld mogelijk om panelen voor meubels te produceren, waardoor het verbruik van nieuw hout wordt vermeden en de CO2-uitstoot wordt verminderd (Barbera et al., 2024).
Agroforestry : De integratie van bomen in grootschalige teeltsystemen biedt voordelen voor de biodiversiteit, de opslag van voedingsstoffen, de bodemfixatie en het creëren van nieuwe habitats voor bestuivers en nuttige insecten (Kay et al., 2019).
Toerisme en recreatie : Bossen dragen bij aan de publieke aantrekkingskracht en recreatieve en economische waarde (Revitalisering Nederlandse Bossen, n.d.). De toename van stedelijke groene ruimtes kan het begin van gezondheidsproblemen, met name cardiovasculaire problemen, tot wel vijf jaar uitstellen (Barbera et al., 2024).

Uitdagingen en actiepunten voor bodemwerkers

Ondanks deze voordelen wordt bosdiversificatie geconfronteerd met verschillende uitdagingen, maar ook met mogelijkheden voor directe interventie :

Fragmentatie en degradatie : Uitbreiding van steden en landbouw heeft geleid tot ontbossing en fragmentatie van boshabitats (Barbera et al., 2024; WWF/Adena, 2009).
Gebrek aan beheer en planning : In Italië wordt slechts 18% van het bosgebied beheerd volgens plannen en is het certificeringsniveau laag (MASAF, 2022). Dit belemmert de ecologische transitie (Barbera et al., 2024). Bosbranden, waarvan de frequentie en ernst toenemen, vormen een grote bedreiging, vaak verergerd door gefragmenteerd beheer (Barbera et al., 2024; González Díaz et al., 2020; Grupo Siero, 2018).
Bodemverdichting : Het gebruik van zware machines kan de structuur en vruchtbaarheid van bosbodems beschadigen, zoals blijkt uit significante toenames van de bulkdichtheid en verminderingen van de porositeit na het passeren van voertuigen (Lüscher et al., 2015). Verdichting beïnvloedt de structuur van microbiële bodemgemeenschappen (Frey et al., 2009, aangehaald in Lüscher et al., 2015).

Uw rol is cruciaal om deze trends om te keren en diversificatie te bevorderen

Bodem bescherming tijdens boswerkzaamheden : De systematische planning van de sleeppaden is essentieel (Lüscher et al., 2015). De keuze van de machines moet worden aangepast aan de gevoeligheid van de bodem voor verdichting, door de belasting per wiel te verminderen en het contactoppervlak te vergroten door het gebruik van brede banden of halfrupsbanden (Lüscher et al., 2015). Het wordt aanbevolen om werkzaamheden op natte bodems te vermijden en het gebruik van machines te staken als er sporen van type 3 (ecologische bodemschade) verschijnen (Lüscher et al., 2015). Het gebruik van takkenmatten wordt ook aanbevolen om trekkrachten over te brengen en drukpieken op de bodem te beperken, waardoor een snellere regeneratie van de bodem mogelijk is (Lüscher et al., 2015).
Actief herstel en agroforestry : Actief herstel, gebaseerd op menselijke tussenkomst, kan het herstel van gedegradeerde ecosystemen versnellen (González Díaz et al., 2020). De omzetting van onproductieve landbouwgrond in agroforestry-systemen wordt aangemoedigd (Kay et al., 2019; Barbera et al., 2024).
Samenwerking en planning : De fragmentatie van particuliere bospercelen in Zwitserland, waar de meeste eigenaren kleine percelen hebben, maakt samenwerking essentieel voor economisch haalbaar beheer (Thomas et al., 2019). Samenwerkingsverbanden verbeteren de efficiëntie en winstgevendheid, en hun aantal is aanzienlijk toegenomen in Zwitserland (Thomas et al., 2019). Ondersteuning van bosbouwcertificeringsinitiatieven (PEFC, FSC) en de bevordering van verplichte bosbouwplanning zijn cruciaal voor duurzame praktijken (Barbera et al., 2024; MASAF, 2022).
Deelname aan lokaal beleid : Bosdiversificatie is niet alleen een ecologische theorie; het is een concrete praktijk die geduld, vastberadenheid en een langetermijnvisie vereist. Door deze principes te omarmen, dragen we collectief bij aan gezondere ecosystemen, sterkere plattelandseconomieën en een veerkrachtigere toekomst in het licht van de klimaatuitdagingen.

Referenties

Bundesforschungs- und Ausbildungszentrum für Wald, Naturgefahren und Landschaft. (2016, novembre). Mischwälder – weniger Risiko, höhere Wertschöpfung. Bundesforschungs- und Ausbildungszentrum für Wald, Naturgefahren und Landschaft. (ISSN 1815-3895)
Bundesforschungs- und Ausbildungszentrum für Wald, Naturgefahren und Landschaft. (2025, mai). Biodiversität im Waldbau: Eine Orientierungshilfe für die Praxis. BIOSA – Biosphäre Austria Verein für dynamischen Naturschutz. (ISBN 978-3-903258-91-4).
Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Regionen und Wasserwirtschaft. (2023). Österreichischer Waldbericht 2023. Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Regionen und Wasserwirtschaft
Canton de Vaud. (2020). Directive cantonale relative à la Biodiversité en forêt CP 2020-2024. Canton de Vaud
Europejski Trybunał Obrachunkowy. (2021). Finansowanie unijne na rzecz różnorodności biologicznej i zapobiegania zmianie klimatu w lasach w UE: Pozytywne, lecz ograniczone rezultaty. Urząd Publikacji Unii Europejskiej. (ISBN 978-92-847-6826-4)
González Díaz, P., Ruiz Benito, P., Astigarraga Urcelay, J., Cruz Alonso, V., Moreno Fernández, D., Herrero Méndez, A., Gosálbez Ruiz, J., & de Zavala Gironés, M. Á.. (2020). Los bosques españoles como soluciones naturales frente al cambio climático: Herramientas de análisis y modelización. Oficina Española de Cambio Climático. Ministerio para la Transición Ecológica y el Reto Demográfico
Hernández, L., & Romero, F.. (2009). Los bosques que nos quedan y propuestas de WWF para su restauración: Bosques españoles. WWF España
Institut fédéral de recherches WSL. (2025). Rapport forestier 2025: Vue d'ensemble de la forêt suisse. Institut fédéral de recherches WSL. Opgehaald van https://www.dora.lib4ri.ch/wsl/islandora/object/wsl%3A37782/datastream/PDF/Strauss-2025-Rapport_forestier_2025.%C3%89volution%2C%C3%A9tat-%28published_version%29.pdf. (Publicatiedatum wordt in het document aangegeven als toekomstig)
Kay, S., Jäger, M., & Herzog, F. Protection des ressources grâce aux systèmes agro-forestiers adaptés aux régions. Agroscope
Krajowy Sekretariat Zasobów Naturalnych Ochrony Środowiska i Leśnictwa NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”. Stanowisko na temat Europejskiej Strategii Bioróżnorodności do 2030 r. pod nazwą „Przywracanie przyrody do naszego życia”. NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”
Legambiente. (2023). Atlante delle Foreste Legambiente 2023. Legambiente
Legambiente. (2024). Bioeconomia delle foreste Legambiente 2024. Legambiente
Lüscher, P., Frutig, F., & Thees, O.. (2015). La protection des sols en forêt contre les atteintes physiques (Connaissance de l’environnement n° 1607). Office fédéral de l’environnement. Opgehaald van https://www.bafu.admin.ch/uw-1607-f
Matras, J.. (2013). Ochrona różnorodności genetycznej drzew leśnych. Polish Journal of Agronomy, (14), 25–30
Ministero delle politiche agricole alimentari e forestali. (2021). Strategia Forestale Nazionale. Ministero delle politiche agricole alimentari e forestali
Piccini, C., & Silli, V.. (s.d.). Foreste e biodiversità: troppo preziose per perderle. ISPRA
Szczepanik, M.. (2020, 15 avril). Gospodarka leśna w Polsce jako przykład stosowania w praktyce zasad zrównnoważonego rozwoju. Lasy Państwowe. Opgehaald van https://www.lasy.gov.pl/pl/test/zielone-lekcje/dla-nauczycieli/geografia/gospodarka-lesna-w-polsce-jako-przyklad-stosowania-w-praktyce-zasad-zrownowazonego/scenariusz-1-gospodarka-lesna-w-polsce-jako-przyklad-stosowania-w-praktyce-zasad-zrownowazonego-rozwoju.pdf
Thomas, M., Müller, A., & Pauli, B.. (2019). Comment réussir des coopérations forestières en Suisse: Guide pratique et exemples concrets. Office fédéral de l’environnement. Opgehaald van https://www.bafu.admin.ch/ui-1917-f
Wageningen Environmental Research. (s.d.). Hoe gaat het met het Nederlandse bos? Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Walser, M., Köchli, R., Walthert, L., Zimmermann, S., & Brunner, I.. (2021). Comprendre la diversité et les fonctions des sols forestiers en Suisse (Notice pour le praticien 68). Institut fédéral de recherches WSL
WWF, & Österreichische Bundesforste. (2021). Aktiv für Artenvielfalt im Wald. WWF & Österreichische Bundesforste
Análisis y perspectivas de los bosques en el territorio español.
Diversiteit en botanische waarde van het Nederlandse bos in vergelijking met de ons omringende landen. .
Managing continuous cover forests: Operational guidance booklet No 7.
Revitalisering Nederlandse bossen..
Respacing naturally regenerating Sitka spruce and other conifers..
Successfull Underplanting - Silvicultural Guide
The evidence supporting the use of CCF in adapting Scotland’s forests to the risks of climate change.