Overgang naar ACS in gemengde landbouw en veeteelt
De GAEC Houdan is een landbouwbedrijf in polycultuur veeteelt gelegen in Châtillon-sur-Seine (Côte d'Or). Het begon 20 jaar geleden aan zijn overgang naar bodemconserverende landbouw (ACS) en is nu gecertificeerd in Biologische landbouw (AB). Thomas Houdan deelt hier zijn ervaring en advies.
Context van de implementatie
Redenen voor de overgang
- Ecologisch en agronomisch: De wens om "natuurlijker" te produceren: een productie hebben die minder schadelijk is voor het milieu.
Het gehalte aan organische stof was 3% in 2005 (minimale grens om succesvol te kunnen produceren).
- Economisch: Verlaging van de productiekosten.
Ontdekking van ACS
- Veel reflecties en proeven die we zelf hebben uitgevoerd, hebben ons doen nadenken over deze praktijken en ons in contact gebracht met wetenschappers zoals Frédéric Thomas.
We hebben veel opleidingen gevolgd (Zwitserland, België, Zuid-Frankrijk).
Gevolgde opleidingen
Opleiding van Thomas Houdan: BTS ACSE (Analyse, Beheer en Strategie van het landbouwbedrijf).
Adviesorganisaties/personen voor ACS: Frans-Zwitserse vereniging Adria, Frédéric Thomas.
De stappen van de overgang naar ACS
- 2003: Ontmoeting met Frédéric Thomas, nadenken over het stoppen met ploegen. Verkoop van de ploeg in 2004.
- We hebben altijd proeven gedaan om te proberen te verbeteren. Proeven op kleine stroken op verschillende percelen (de bodem, het klimaat, ... zijn verschillend).
- 2005: Aankoop van de eerste TCS zaaimachine (het enige gereedschap dat echt veranderde op de boerderij).
- 2016-2017: Oprichting van een werkgroep van 10-15 boeren (regio Châtillon): verplichting om proeven te doen in ACS om de groep vooruit te helpen. Dit stelde ons in staat om contracten en markten te vinden die iets anders waren dan de gebruikelijke omdat we met 10-15 meer macht hadden.
- 2018: Start van de omschakeling naar AB.
- 2021: Officieel in AB.
Redenen voor deze omschakeling: voornamelijk ecologisch, maar de overgang naar biologische landbouw werd ook gedreven door de vrees dat de omschakelingssubsidies zouden afnemen en ook door het verbod op glyfosaat (gebruikt voor het vernietigen van bepaalde dekkingen).
Toegepaste praktijken
Gewassen en associaties
Rotaties
- Triticale (geassocieerd), tarwe (geassocieerd), rogge, boekweit zijn de 4 belangrijkste gewassen die we aanplanten.
- Voor deze vier gewassen maken we onze boerderijzaad en voeren we kiemtests uit (kiemkwaliteit) om de zaaidichtheid per hectare te bepalen.
- Gewoonlijk 2 jaar tarwe of triticale gemengd met klaver of luzerne.
De keuze van de peulvrucht hangt af van de grond: prioriteit voor klaver omdat die gemakkelijker te vernietigen is.
In de velden waar klaver niet kan (te koud, bodemkwaliteit, enz.): zaaien van luzerne (superplant maar moeilijk te vernietigen, wat meer problemen geeft in bio).
- Boekweit (in monocultuur) heeft een reinigende werking door zijn allelopathisch effect. Het kan twee jaar achter elkaar worden geplant als het na het eerste jaar erg schoon is. Als de boekweit vervuild is, kan er een jaar rogge volgen. De oogst vindt plaats half oktober en het zaaien van tarwe gebeurt 2 weken later.
Uitgevoerde proeven:
- Rogge: eerste jaar proef, geen grote opbrengst. Gezondheidsteelt gebruikt voor zijn reinigende werking (bij sterke aanwezigheid van onkruid). Het heeft niet veel middelen nodig om te groeien.
- Proef met camelina.
Geassocieerde gewassen en permanente bodembedekking
- Klaver / tarwe of luzerne / tarwe: begraasd door schapen, luzerne en klaver groeien terug.
We hebben 5 kg/ha klaver gezaaid maar dat is te veel, normaal zou het eerder 2,5 of 3 kg/ha moeten zijn (en ongeveer hetzelfde voor luzerne).
Klaver en luzerne zijn het hele jaar aanwezig, dus de bodem is nooit bloot.
- Mengsels zijn erg interessant en zorgen voor een zekere bodembalans.
Veranderingen bij de overgang naar bio
- Stoppen met de teelt van gerst in bio: de resultaten zijn niet bevredigend in biologische landbouw.
- Stoppen met de teelt van linzen in bio: omdat de oogst veel tijd kost en omdat deze teelt veel bewerkingen vereist (minstens 4-5 keer met een hoefmachine en een stoppelhark om te onkruid te bestrijden).
Herinnering aan conventionele praktijken
- Gebruik van groene dekken, mechanisch en chemisch vernietigd toen we nog conventioneel waren. Bijvoorbeeld, we konden een dekking van veldboon en mosterd zaaien met teruggroei van tarwe en die dan vernietigen met een schijveneg of een herbicide en daarna zaaien. In biologische landbouw doen we dit niet meer omdat we een permanente bodembedekking hebben.
- Direct zaaien / vereenvoudigd zaaien direct na de oogst.
Stoppen met ploegen en oppervlakkig werken
Geen direct zaaien maar een zeer oppervlakkige bewerking, niet dieper dan 5 cm (behalve met de frees die weinig wordt gebruikt).
Opmerking: We bewerken altijd dezelfde plekken in de velden. We werken in banen van 6, 12 en 36 m om altijd op dezelfde plekken te blijven.
Boerderijzaad
Bakkers tarwe: boerderijzaad in een mengsel van 16 variëteiten
Boekweit: boerderijzaad, weinig variëteitskeuze
Rogge: zuiver boerderijzaad
Triticale: boerderijmengsel
Selectieproces van variëteiten voor tarwe:
- Gebruik van mengsels van tarwevariëteiten
- Om een nieuwe variëteit toe te voegen: zaaien van het zaad afzonderlijk, dat wil zeggen "zuiver", zonder mengsels.
- Markering van de percelen, wegen om de opbrengsten te berekenen, alles noteren en foto's maken zoals in een proefcentrum.
- Als de variëteit geschikt is, wordt deze toegevoegd aan het basismengsel van tarwevariëteiten.
We hebben 16 tarwevariëteiten in ons mengsel dat elk jaar wordt gezaaid. We proberen er telkens een toe te voegen en laten de natuurlijke selectie zijn werk doen: alles wordt geoogst en opnieuw gezaaid.
In de loop van de tijd passen de boerderijzaden zich aan onze bodems aan wat leidt tot snellere kieming en het makkelijker bestrijden van onkruid. We merken ook dat onze oude tarwe steeds meer vertakt na verloop van tijd.
Beweiding van tarwe door schapen
- We hebben momenteel 80 schapen.
- In 2018, vernietiging van dekking van het type sorghum / mosterd met teruggroei van tarwe door de schapen.
Implementatie van de graanbeweiding
- Start van het begrazen van granen eind herfst
- Zolang het vertakkingsplateau niet wordt aangetast, groeit het graan terug.
Opmerking: Boekweit en rogge zijn geen begraasbare soorten.
- Proeven met het percentage beweiding zijn uitgevoerd (zie afbeelding): Het rechterdeel is bijna niet begraasd. Het bovenste deel is twee keer zo lang begraasd en het linkerdeel (zeer kale grond) is nog twee keer zo lang begraasd.
De beste opbrengsten worden behaald op het perceel waar de tarwe bijna niet meer zichtbaar is en waar de bodem zichtbaar is.
- Stoppen met het begrazen van granen bij hergroei (eind winter).
Waargenomen voordelen van deze praktijk
- Zeer nuttig voor de beheer van onkruid en voor het bijdragen aan de bemesting van de velden.
- Creëert stress op de tarwe: het verdedigt zich en wordt sterker.
- Bevordert vertakking: betere opbrengsten: 10 q meer op begraasde percelen vergeleken met niet-begraasde.
- Maakt het mogelijk om de schapen het hele jaar buiten te houden (ze grazen zelfs op vorst).
Ontdekking van de praktijk en opleiding
Tijdens een stage aan het einde van de BTS op een landbouwbedrijf, in 2017. Een schaapherder kwam begrazen bij de stagebegeleider.
Opleidingen gevolgd met Pâturesens.
Andere informatie over het beheer van de schapenhouderij
- Verkoop van lammeren via een coöperatie (geslacht binnen een straal van maximaal 2 uur rijden).
- We hebben ook een perceel van 8 ha permanent weide: de schapen worden daar geplaatst als ze niet meer in de tarwe zijn. Soms maaien we hooi met de velden van geassocieerde gewassen (tarwe/triticale-klaver/luzerne), na de oogst.
- Ons doel is om in de komende jaren onze schapenstapel te verkopen en gewoon een herder met zijn schapen (400) te laten komen.
Materiaal
Zaaimachine en werktuigen
Vandaag hebben we geïnvesteerd in een zaaimachine maar zelf knutselen is heel goed om niet te veel te investeren in het begin (voorbeeld: investering voor knutselen van een tank aan de voorkant en leidingen 8000€ tegenover aankoop van een direct zaaimachine 35-40 000€). We hadden een direct zaaimachine geknutseld met een tank aan de voorkant van de tractor, met een blaasinstallatie om het zaad in buizen onder de tractor (of aan de zijkant) te blazen, gekoppeld aan een schijvenwerktuig (zie afbeelding) of een tandenwerktuig afhankelijk van de behoeften.
- 2008: Aankoop van de eerste direct zaaimachine, een Unidrill van Sulky
- 2012: Aankoop van de Amazone Cayenna zaaimachine
- 3 tractoren
- een stoppelhark bijna nooit gebruikt
- een frees
- een schijveneg om de stoppels na de oogst te vernietigen (bevordert betere mineralisatie door het onderwerken van plantaardig materiaal)
- een hark voor stro (om het afbraakproces van stro te versnellen)
Het meest gebruikte werktuig vandaag is het schijvenwerktuig (de eg).
Graansorteerder
- We hebben onze eigen installatie om graan te sorteren en op te slaan.
- 2005: aankoop van de graansorteerder voor 20.000 € (nu zou een sorteermachine 30.000 € kosten, als we een vergelijkbare willen). Voor een complete installatie met opslag zou de kostprijs 80.000 € zijn.
De terugverdientijd was snel (minder dan 5 jaar) met graanverkopen tegen hogere prijzen.
CUMA?
We kopen geen materiaal via CUMA. We hebben wel een mede-eigendom voor de frees met een vriend-boer.
We geven de voorkeur aan zekerheid dat het materiaal goed onderhouden is en altijd klaar voor gebruik en niet een ochtend kwijt te zijn aan een werktuig omdat het niet gerepareerd was voordat we het konden gebruiken.
Onze keuze is meer gerelateerd aan een sociaal dan een economisch probleem.
Perspectieven / evolutie
- 2023: Ontvangst van een tandenwerktuig van het merk Horsch om het bodembewerking te vereenvoudigen
Resultaten
Voor ons duurde het tussen 4 en 6 jaar voordat de verbeteringen zichtbaar werden.
Milieu
- Toename van het organische stofgehalte: in 1999 = 2,78 %, in 2013 = 3,2 % en in 2020 = 8,1 %.
Aanvankelijk stijgt het gehalte aan organische stof weinig, maar plotseling neemt het snel toe en kan men 1 tot 2% winnen in zeer korte tijd. Deze verandering in het gehalte aan organische stof is merkbaar op het veld.
Opmerking: Het is mogelijk om tot 12% te stijgen in Frankrijk, maar op kleiige en diepere bodems.
- Koolstofbalans (uitgevoerd door Soil Capital): voor de overgang was deze 200 t/jaar positief saldo, in 2020 1000 t/jaar en in 2021 2200 t/jaar. We slaan 5,75 t/ha koolstof op tegenover -0,25 t/ha gemiddeld in Côte d'Or (koolstofonttrekking).
- We hebben geen problemen meer met overstromingen van de velden sinds de overgang naar ACS, het water wordt direct gefilterd. De velden zijn zeer gemakkelijk te bewerken.
Sociaal
- Omdat de bodems zeer gemakkelijk te bewerken zijn, zijn er veel minder schokken wat rugproblemen beperkt.
- Geen verandering in werktijd maar heel ander werk: veel minder tijd in de tractor maar veel tijd om na te denken, informatie te verzamelen, te proberen, mensen te ontmoeten.
- Maatschappelijke erkenning
Economisch
Opbrengst
- De eerste 4 tot 5 jaar waren moeilijk: de overgang van volledig ploegen naar geen bodembewerking in één keer veroorzaakte een disbalans, daarbij kwam een moeilijke klimaatsperiode (droogte).
- Sindsdien is het bedrijfsresultaat elk jaar positief gegroeid.
- In slechte jaren behalen we betere resultaten dan in conventioneel. In goede jaren zijn de resultaten minder goed omdat conventionele systemen zijn ontworpen om potentieel onder ideale omstandigheden te benutten.
Oogst van proeven (graan + klaver): men ziet de klaver waarmee hooi gemaakt kan worden. Fotocredit: Thomas Houdan.
Productiekosten
- Het gemiddelde bedrijfsresultaat van de boerderij over de laatste 13 jaar is 480 €/ha tegenover 320 €/ha voor het gemiddelde CER noord Côte d'Or (bio en conventioneel gemengd).
- 200 € operationele kosten gemiddeld over 13 jaar, tegenover 459 € voor het CER-gemiddelde.
- Veel minder kosten gerelateerd aan inputs (ook tijdens de conventionele periode).
Opmerking: Houd rekening met de omschakeling naar bio sinds 2018.
- Verwachte opbrengst vóór omschakeling naar bio: 80 q tarwe.
Financiële steun?
Er zijn premies voor koolstofopslag maar er zijn geen subsidies of labels om de praktijken in ACS te waarderen.
Conclusie
Wat niet was voorzien
- Dit jaar was de zaaidichtheid van klaver te hoog en daarbij kwam regen om de 3-4 dagen, waardoor de klaver de overhand kreeg op de tarwe.
- We hebben proeven gedaan met linzen en camelina maar we konden ze niet oogsten. Ze groeien goed in het zuiden van Dijon maar niet bij ons omdat er niet genoeg zon is.
Onze bronnen bij twijfel/vragen
- Discussie met wetenschappers, geïnformeerde personen (Frédéric Thomas).
- Een opleidingsorganisatie in Zwitserland: Adria.
- Buren in ACS.
.jpg)
Wanneer beschouwen we onze overgang als voltooid?
We zouden onze overgang al lang als voltooid kunnen beschouwen aangezien we 20 jaar geleden zijn begonnen. Bodemconserverende landbouw biedt een veelheid aan mogelijkheden, het is moeilijk om het maximale potentieel te bereiken.
Misschien kunnen we de overgang als voltooid beschouwen wanneer de economische resultaten toenemen, de angst verdwijnt en de werkbelasting is verminderd.
Advies voor wie wil omschakelen naar ACS
Belangrijke stappen
- Ga degenen ontmoeten die deze praktijken gebruiken: uitwisselen en observeren hun werk.
- Op de ACS-netwerken (ACS-vereniging, BASE bijvoorbeeld en Facebookgroepen) en via mond-tot-mondreclame.
- Ga ook elders kijken, ook in andere regio's, want je kunt dingen vinden waar je niet aan gedacht hebt op plaatsen met andere beperkingen. Aarzel niet om naar regio's met moeilijk te bewerken bodems te gaan.
- Je moet echt praten om te zien of het je kan bevallen, je motiveren. Het is mentaal moeilijk, je moet echt gemotiveerd zijn om het te doen en elk jaar proberen te verbeteren.
- Werk met een onafhankelijke technicus om los te komen van coöperaties. Niet afhankelijk zijn van een coöperatie om zelfstandiger te zijn en met meerdere te werken om concurrentie te stimuleren (ook al is dat niet voor iedereen eenvoudig).
- Produceer boerderijzaad met oude variëteiten: minder opbrengst maar meer robuustheid en weerstand.
- Aankoop van een zaaimachine. Investeer niet te veel in de SD-zaaimachine: het is niet per se het meest onmisbare. Koop een direct zaaimachine als laatste als je het kunt betalen. Het is mogelijk om zonder te doen: wij plaatsten een tank aan de voorkant en een strohark aan de achterkant om te zaaien. Het is mogelijk om strooizaai te doen (met de kunstmeststrooier) en een oppervlakkig tandenwerktuig te gebruiken om de zaden te bedekken.
- Doe proeven en wees precies (markeer, test op stroken, weeg, enz.). Om zelfvertrouwen te winnen en de techniek beter te beheersen.
- Luister naar jezelf en voel je goed (luister niet te veel naar anderen), heb geen angst.
- Heb een kleine financiële buffer om te starten.
- Volg opleidingen (die meestal worden terugbetaald).
Bronnen
Interview met Thomas Houdan gehouden op 02/12/2021.
